Kto wynalazł neon?

Pierwsze eksperymenty związane z wytwarzaniem światła w szklanych rurkach rozpoczęto w XIX wieku. Odkryto, że gazy skupione pod niskim ciśnieniem zaczynają świecić, kiedy przepływa przez nie prąd. Odkrycie zapoczątkowało historię świetlnych reklam, a nazwę neon wzięto od jednego z gazów, którymi wypełniano szkło.

Początki użytkowego wykorzystania wynalazków Geisslera, a w późniejszych latach również Moora nie napawały optymizmem, bowiem rurki szybko przepalały się i czerniały. Faktycznym ojcem neonów został uznany Georges Claude. W 1910 roku wyprodukował rurki, które można było wykorzystywać na skalę przemysłową. Co prawda nie rozwiązał problemu z czernieniem i przepalaniem się neonów, ale efektowna, chociaż niezwykle droga reklama wizualna rozpowszechniła się w Stanach Zjednoczonych, a później również w Europie, wypierając tradycyjne żarówki stosowane na zewnątrz.

Jak działa neon?

Neony tworzą barwne napisy i obrazy, które powstają z cienkich szklanych rurek wypełnionych gazem. Światło tworzy się w nich w efekcie wyładowań elektrycznych we wnętrzu. Chociaż gaz nie przewodzi prądu, to dzięki obniżeniu ciśnienia i umieszczeniu na końcach rurek elektrod wytwarzających prąd, atomy bombardowane energią zderzają się ze sobą i przetwarzają dodatkową energię na promieniowanie elektromagnetyczne. Częstotliwość tego promieniowania leży w paśmie światła widzialnego i w zależności od użytego gazu przybiera różne barwy.

• Neon tworzy kolor pomarańczowo-czerwony, a w połączeniu z rtęcią w żółtozielonej rurze – zielony;
• Argon świeci fioletowo, a z dodatkiem rtęci na niebiesko;
• Hel w żółtej rurze jest żółty;
• Krypton świeci na biało;
• Ksenon tworzy kolor niebiesko-fioletowy;
• Azot ma kolor żółto-różowy;
• Dwutlenek węgla wytwarza kolor błękitno-biały .

Do produkcji neonów wykorzystywano rurki szklane o średnicy od 8 mm do 22 mm. Transparentne, po zgaszeniu stawały się białe lub przezroczyste, a szkło barwione w masie pozostawało widoczne nawet wtedy, gdy nie świeciło. Dla większej intensywności światła, wnętrza rurek pokrywano specjalnym luminoforem.

Era neonów

Największy rozkwit produkcji neonów przypadł w Polsce na lata 50. i 60. Odbudowujące się po wojnie miasta rozświetliły kolorowe reklamy, nawiązując do wyglądu miast zachodniej Europy. Co prawda zarówno produkcja, jak i wzory reklam podlegały ścisłemu państwowemu nadzorowi, to jednak tą dziedziną zajmowali się wybitni twórcy. Artystyczne podejście do wyglądu szyldów nawiązywało do przedwojennej szkoły grafiki użytkowej. Neony miały być elementem dekoracyjnym wkomponowanym w architekturę i przestrzeń miejską. Projekty barwnych reklam trafiały do wydziałów urbanistyki i były zatwierdzane przez miejskich architektów.

Pęd do regulacji dotyczył również kolorystyki reklam. Skomplikowane kształty podświetlano na żółto, zielono i czerwono. Dla prostych napisów zarezerwowany był fiolet i niebieski, reklamy sklepów spożywczych były żółte, warzywniaków zielone, a sklepów mięsnych czerwone. Neony ozdabiające budynki zabytkowe i użyteczności publicznej mogły mieć kolor biały, jasnoniebieski lub fioletowy i jednolitą stylistykę dla całej ulicy.

Słabą stroną neonów była ich trwałość, a przepalenie się elektrody wyłączało część napisu, który stawał się nieczytelny lub zmieniał się w niezamierzone inne słowo. Pracowano więc nad jakością używanych elementów, jednak nawet udoskonalenie technologii nie zatrzymało zmierzchu ery neonów. Sytuacja gospodarcza kraju spowodowała trudności nawet w naprawach zepsutych szklanych reklam i przepalonych transformatorów. W latach 70. nastąpił ponowny rozkwit neonów, jednak wraz z rozwojem nowych technologii, powoli zaczęły znikać z miejskiego krajobrazu.

Ocalić od zapomnienia

Chociaż współcześnie - neon ze szklanych rurek zasilany za pomocą transformatorów jest już prawdziwym rarytasem, to dzięki pracy pasjonatów wiele zepsutych, zdemontowanych reklam świetlnych zyskuje drugie życie, a my możemy podziwiać prawdziwy kunszt i kreatywność dawnych twórców.